Γυναίκες ιατροί, από την αρχαιότητα, μέχρι τα τέλη του περασμένου αιώνα...

Αγνοδίκη η Αθηναία

H Αγνοδίκη έζησε στην Αθήνα τον 4ο π.Χ. αιώνα. Ήθελε να σπουδάσει Ιατρική, αλλά αυτό ήταν αδύνατο στην εποχή της, αφού αν το τολμούσε ως γυναίκα θα ερχόταν αντιμέτωπη ακόμα και με θανατική ποινή. Λόγω της αυστηρής απαγόρευσης, είχε παρατηρηθεί μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας στις επίτοκες, γιατί πολλές ντρεπόντουσαν να εξεταστούν από άνδρες. Αυτός ήταν ο κυριότερος λόγος που ήθελε η νεαρή κοπέλα να γίνει μαία. Κόντρα στις απαγορεύσεις και τις προκαταλήψεις της εποχής, η Αγνοδίκη αποφάσισε να πάρει το ρίσκο και να πραγματοποιήσει το όνειρο της. Αφαίρεσε από επάνω της κάθε τι που μαρτυρούσε τη θηλυκή της πλευρά, έβαλε αντρικά ρούχα και μαθήτευσε δίπλα στον Ηρόφιλο, έναν από τους πιο ονομαστούς γιατρούς και έναν από τους πρώτους ανατόμους εκείνης της περιόδου. Η σχολή που είχε ιδρύσει στην Αλεξάνδρεια είχε σπουδαία φήμη. Κέρδισε γρήγορα τις εντυπώσεις και όλοι μιλούσαν για τον νεαρό που διέπρεπε στη μαιευτική και τη γυναικολογία. Αυτό που έκανε εντύπωση, πέρα από τις γνώσεις, ήταν τα λεπτά δάχτυλα του «νεαρού γιατρού», αλλά και η περίεργη γλυκύτητα του προσώπου του. Για να τις καθησυχάσει, αποκάλυπτε σε κάποιες περιπτώσεις ότι ήταν γυναίκα, με σκοπό να την εμπιστευθούν και να αισθανθούν ακόμα πιο ασφαλείς στα χέρια της. Το μυστικό της δεν διέρρευσε. Είχε τόση πολύ δουλειά που πλέον είχε γίνει αισθητή η προτίμηση στο πρόσωπό της. Οι άνδρες συνάδελφοί της, μη γνωρίζοντας ότι έχουν να ανταγωνιστούν μια γυναίκα, έψαχναν να βρουν τρόπο να εξαφανίσουν τον νεαρό γιατρό που τους πήρε την πελατεία. Έτσι ξεκίνησαν να τον κατηγορούν ανοιχτά ότι συνάπτει εξωσυζυγικές σχέσεις με τις κυρίες που εξετάζει. Οι συκοφαντίες πύκνωσαν τόσο που τελικά συνελήφθη και οδηγήθηκε σε δίκη. Η Αγνοδίκη αποφάσισε προς υπεράσπισή της να αποκαλύψει την πραγματική της ταυτότητα. Το κατηγορητήριο ξέσπασε και απαίτησε άμεσα την θανατική της καταδίκη. Την υπερασπίστηκαν όλες οι γυναίκες που είχε γιατρέψει. Οι δικαστές χωρίς να έχουν να της προσάψουν κάποια άλλη βαριά κατηγορία, αναγκάστηκαν να την αθωώσουν γιατί το πλήθος είχε εξαγριωθεί με την άδικη κατηγορία. Η Αγνοδίκη η Αθηναία ήταν η πρώτη γυναίκα μαιευτήρας – γυναικολόγος στην Ιστορία....










Μαρία Καλαποθάκη



Μαρία Καλαποθάκη. Η πρώτη Ελληνίδα Ιατρός 0



Η Μαρία Καλοποθάκη γεννήθηκε το 1859 στην Αθήνα, πατέρας ήταν ο Μιχαήλ Καλοποθάκης και μητέρα της Αμερικανίδα-ονόματι Μάρθα Χούπερ Μπλάκλερ από το Μάρμπλχέντ, της Μασσαχουσσέττης.
Μετά τον πρόωρο θάνατο της μητέρας της το 1871, στάλθηκε με τη νεώτερη αδελφή της σε συγγενείς της στην Αμερική, όπου πήγε στο σχολείο για αρκετά χρόνια. Ηταν για τα πρώτα δύο χρόνια μαθήτριες στο διάσημο σχολείο της Κυρίας Χαίηνς στην Νέα Υόρκη, μετά πήγαν στο Φαίρφαξ Χώλ στο Ουίντσεστερ της Βιρτζίνια .
Επιστρέφοντας στην Αθήνα, διδάχτηκε με την βοήθεια ενός Ελληνα προγυμναστή και έλαβε το δίπλωμα από το Παρθεναγωγείο. Επέστρεψε σύντομα στις Ηνωμένες Πολιτείες και γράφτηκε στο Χάρβαρντ Αννεξ (τώρα Κολλέγιο Ραντκλιφ) παίρνοντας την ανώτερη τάξη των Ελληνικών. Πριν επιστρέψει στην Αθήνα πήρε την άδεια να ακολουθεί τις νοσοκόμες στην επίσκεψή τους στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης, για να πάρει μία ιδέα από την νοσοκομειακή εκπαίδευση και να δει αν είχε την δύναμη να παραστεί σε αυτοψίες, σε εγχειρήσεις και σε επιθανάτιες κλίνες. Είχε κατά νουν μία πρακτική εφαρμογή των γνώσεών της ιδρύοντας στην Αθήνα μία τάξη Ελληνίδων Διακονισσών, σύμφωνα με το σχέδιο Κάϊζερβέρθ κάνοντας την νοσηλεία κλήση με μοντέρνες για την εποχή Αγγλοαμερικανικές μεθόδους.

Η Αθήνα στις αρχές της δεκαετίας του 1880, ήταν ακόμα πολύ συντηρητική και όσον αφορά στις γυναίκες θα μπορούσε να περιγραφεί σαν έντονα μεσοβικτωριανή. Το Πανεπιστήμιο της Αθήνας δεν είχε ακόμα αντιμετωπίσει τα προβλήματα της ανώτατης εκπαιδεύσεως των γυναικών. Ηταν στο Παρίσι που η Μαρία Καλοποθάκη, η πρώτη Ελληνίδα γιατρός στράφηκε για την ιατρική της εκπαίδευση.
Εγινε δεκτή στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Παρισιού τον Οκτώβριο του 1886, αφού οι προηγούμενές της σπουδές έλαβαν την αναγνώριση και την ισοτιμία του Γαλλικού Μπακαλωρεά ες Λετρ, Και από τότε για οκτώ χρόνια απήλαυσε ίσων δικαιωμάτων και προνομίων με τους άνδρες στις παραδόσεις, στα εργαστήρια, στο ανατομείο, στους θαλάμους των νοσοκομείων, και στο χειρουργείο, σύμφωνα με τις, όπως αναφέρει η ίδια, “φιλελεύθερες παραδόσεις και την σωστή αίσθηση του δικαίου της Γαλλικής νοοτροπίας”.
Κατά την διάρκεια των ετών που πέρασαν στην νοσοκομειακή υπηρεσία μερικών από τους πιο σπουδαίους κλινικούς και χειρουργούς του Παρισιού, έκλινε έντονα προς την χειρουργική και την γυναικολογία, και σε μία στιγμή όταν η αντισηψία έδινε χώρο στην ασηψία, ξόδευε όλο τον ελεύθερο χρόνο της στην ανατομία. Εχοντας υπ’όψιν της τις ανάγκες στην Ελλάδα, όμως, έδωσε την προσοχή της στις ασθένειες των παιδιών και η διδακτορική της διατριβή ήταν σχετικά με τα προβλήματα και τις βλάβες στις χρόνιες γαστρεντερικές δυσλειτουργίες των βρεφών. Ακολούθησε μία μονογραφή βασισμένη στην έρευνα της αναπτύξεως των στομαχικών αδένων στο έμβρυο από τον έκτο μήνα έως την γέννηση.
Επέστρεψε στην Αθήνα αργά το 1894, και αφού πέρασε τις προφορικές και γραπτές εξετάσεις μπροστά στην Ελληνική Ιατρική Σχολή, άρχισε να ασκεί την γενική ιατρική αν και της σύστησαν να κάνει την γυναικολογία ειδικότητά της. Ως η πρώτη γυναίκα γιατρός συστήθηκε αμέσως από την ”Φιλόπτωχο Εταιρεία” μία φιλανθρωπική οργάνωση που υποστηριζόταν από τις προσπάθειες και τις θυσίες των καλύτερων κυριών της Αθήνας. Κατά την διάρκεια των τριών ετών σε αυτήν την εταιρεία έμαθε, όπως αναφέρει, την μεγάλη αξία του Αττικού ήλιου και των αττικών ανέμων στην δημόσια υγεία. Για να χαράξει κανείς τις απαρχές του γυναικείου ιατρικού κινήματος στην Ελλάδα, πρέπει να πάει πίσω στις αρχές της δεκαετίας του 1890 όταν το Πανεπιστήμιο της Αθήνας πρώτη φορά δέχτηκε γυναίκες σε ένα οποιοδήποτε τμήμα του. Η πρώτη Ελληνίδα που έγινε δεκτή ήταν η Ιωάννα Στεφανοπούλου, εκδότρια του ”Messager d’ Athènes”, ενός από τα δύο επίσημα έντυπα της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Εγινε δεκτή στις παραδόσεις της Φιλοσοφικής σχολής χωρίς αντίσταση.
Το 1892 δύο αδελφές από την Κεφαλλονιά, η Αγγελική και η Αλεξάνδρα Παναγιωτάτου, έγιναν δεκτές χωρίς δυσκολία από την Ιατρική σχολή και χωρίς εμφανή εχθρότητα από την πλευρά των φοιτητών. Ούτε αυτός ο νεωτερισμός έφερε αποδοκιμασία από την κοινή γνώμη αλλά μάλλον μία σκεπτικιστική συγκράτηση όσον αφορά στα αποτελέσματα αυτού του τολμηρού βήματος. Το 1894 τέσσερις άλλες γυναίκες έγιναν δεκτές η Ανθή Βασιλειάδου, η Αννα Κατσίγρα, η Ελένη Αντωνιάδου και η Βασιλική Παπαγεωργίου. Δεν συνάντησαν ενόχληση από τους συμφοιτητές τους εκτός από την γνωστή επίδειξη ανωριμότητας και θορυβώδους διαθέσεως των πρωτοετών φοιτητών που επιδεικνύεται παγκοσμίως. Αυτή η φάση γρήγορα έδωσε θέση σε σχέσεις αμοιβαίας κατανοήσεως και συντροφικότητας.
Η θέση των Ελληνίδων γυναικών ήταν διαμέσου των αιώνων της σκλαβιάς μία στάση αξιοπρέπειας και υπευθυνότητας στην διατήρηση ζωντανής της παραδόσεως του καθήκοντος της τιμής, της σεβασμού της θρησκείας στην οικογένεια.
Αφού δημιουργήθηκε το βασίλειο της Ελλάδος, γυναίκες με μόρφωση και κοινωνική θέση εργάστηκαν σταθερά και αφανώς . Οι ικανότητές τους και η εκτελεστική τους ικανότητά ς θα παρέμεναν << εν υπνώσει >> αν δεν ξέσπαγε ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897 που τις κάλεσε σε συντονισμένη δράση.
Η Βασίλισσα Ολγα της οποίας οι φιλανθρωπίες έφταναν μέχρι της δημιουργίας δικού της νοσοκομείου για τους φτωχούς είδε τώρα το όνειρό της για νοσηλεία σαν επάγγελμα για τις μορφωμένες γυναίκες, να παίρνει μία απτή μορφή. Δήλωσε ότι χρειάζονταν εθελόντριες νοσοκόμες. Η Μαρία Καλοποθάκη ανέλαβε την εκπαίδευση τους με την βοήθεια των τεσσάρων φοιτητριών της Ιατρικής. Εντονη εκπαίδευση με παραδόσεις και επιδείξεις παραδίνονταν καθημερινά σε ένα πολυπληθές ακροατήριο γυναικών κάθε ηλικίας και τάξεως και ειδική εκπαίδευση σε αυτούς που έδειχναν ιδιαίτερη ικανότητα για μεγαλύτερες υπευθυνότητες. Η Μαρία Καλοποθάκη παρασημοφορήθηκε από την Βασίλισσα Ολγα για το έργο της και το καλοκαίρι του 1899 έλαβε αργυρό μετάλλιο με σταυρό με από κάτω ερυθρή ταινία με χαραγμένη την ημερομηνία 1897 σε ειδική τελετή που οργανώθηκε στα ανάκτορα για τις γυναίκες που συμμετείχαν στον ατυχή πόλεμο.
Χάρις στην φιλελεύθερη νοοτροπία πλουσίων Ελλήνων στο εξωτερικό και στην αφοσιωμένη εργασία της εκτελεστικής επιτροπής έκανε δυνατή για την Ενωση των Ελληνίδων Γυναικών να θέσουν στη διάθεσή του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού σε πολύ βραχύ διάστημα ένα τέλεια οργανωμένο νοσοκομείο για την έδρα των εχθροπραξιών στο Βόλο και να προετοιμάσουν ένα άλλο σαν νοσοκομείο βάσης στην Αθήνα . Ο Βόλος στον Παγασητικό κόλπο επελέγει λόγω της ευκολίας της μεταφοράς των τραυματιών στην Αθήνα με νοσοκομειακά πλοία . Το νοσοκομείο στεγάστηκε στο οίκημα Ι. Κυριαζή που παραχωρήθηκε δωρεάν . Το προσωπικό αποτελούσαν δυο χειρουργοί του Ερυθρού Σταυρού Μιχ.Καντάς Αγγ.Ευαγγελίδης, η Καλοποθάκη διευθύντρια και Κατσίγρα ( φοιτήτρια) με 20 διαλεγμένες νοσοκόμες που επιβλέπονταν από δύο εκπαιδευμένες νοσοκόμες Αγγλίδες τις Rider και Dunbar .
Η Ενωση των Ελληνίδων Γυναικών οργανώθηκε από την Καλλιρρόη Παρρέν (ήταν επίσης η πρώτη υπέρμαχος των δικαιωμάτων των γυναικών όπως υπήρχαν στις άλλες χώρες), και η κήρυξη του πολέμου του 1897 βρήκε ανταπόκριση στην συντονισμένη δράση της Ενώσεως των Ελληνίδων γυναικών, στην οποία οι πρωτοπόρες γυναίκες ιατροί πήραν ενεργό μέρος.



Αγγελική Παναγιωτάτου



Το 1908, αν και ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι έγινε το 1910, οι φοιτητές της Ιατρικής Σχολής της Αθήνας εξαγριώθηκαν, όταν αντίκρισαν ένα πρωτόγνωρο θέαμα στις πανεπιστημιακές αίθουσες. Μία γυναίκα καθηγήτρια. Το όνομα της υφηγήτριας ήταν Αγγελική Παναγιωτάτου και υπήρξε η πρώτη γυναίκα απόφοιτος της Ιατρικής.


Σύμφωνα με περιγραφές του Γρηγόριου Ξενόπουλου στο περιοδικό «Διάπλασις των Παίδων», οι φοιτητές ξεσηκώθηκαν και φώναζαν προσβολές στην Παναγιωτάτου. Η Αγγελική Παναγιωτάτου (1878 – 1954) από τη Θηνιά Κεφαλλονιάς ήταν η πρώτη γυναίκα που αποφοίτησε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών Πιο χαρακτηριστική ήταν η προτροπή «στην κουζίνα!», που είχε ως στόχο να της υπενθυμίσει ποιο ήταν το μέρος που της άρμοζε.

Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος την υποστήριξε, αποκαλώντας τη διδασκαλία της «σοφή», αλλά τα λόγια του δεν ήταν αρκετά για να εξασφαλίσουν τη θέση της στο ελληνικό πανεπιστήμιο. Τελικά, η Παναγιωτάτου εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο, όπου και εργάστηκε για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της. «Δεν έχω την τιµή να είµαι Γαλλίδα. Είµαι Ελληνίδα» Η Αγγελική Παναγιωτάτου και η αδερφή της, Αλεξάνδρα, γεννήθηκαν στη Θηνιά της Κεφαλλονιάς. Η οικογένειά της ήταν ευκατάστατη. Ο πατέρας της έμπορος και η μητέρα της καταγόταν από αρχοντική οικογένειά. Και οι δύο αδελφές διέπρεψαν στα μαθήματα και συνέχισαν τις σπουδές τους στην Κέρκυρα. Εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, όπου φοίτησαν στο Αρσάκειο και στη Σχολή των Γαλλίδων Καλογραιών. Ήθελαν να συνεχίσουν στην ανώτερη εκπαίδευση, αλλά η είσοδος στο πανεπιστήμιο απαιτούσε απολυτήριο γυμνασίου και στα σχολεία θηλέων δεν υπήρχαν απολυτήριες εξετάσεις.

Στην αυτοβιογραφία της, η Παναγιωτάτου έγραψε πως η ίδια έψαξε τη λύση στα νομικά βιβλία. Εξέτασε τη νομοθεσία και αντιλήφθηκε ότι δεν αναφερόταν πουθενά ρητή άρνηση για μία μαθήτρια να δώσει εξετάσεις και να περάσει στο πανεπιστήμιο. Έτσι κατάφεραν οι δύο αδερφές να γίνουν οι πρώτες φοιτήτριες στην Ιατρική, το 1893. Όπως ήταν αναμενόμενο, η γυναικεία παρουσία στη σχολή συνοδεύτηκε από πολλά κακεντρεχή σχόλια, όπως το περίφημο «στην κουζίνα!» Μερικές φορές, χρησιμοποιούσε το φύλο της και για καλό. Κατά τη διάρκεια μιας αναστάτωσης, όπου ένας φοιτητής σημάδεψε με όπλο τον καθηγητή Ρήγα Νικολαΐδη, η Παναγιωτάτου σηκώθηκε όρθια και στάθηκε μπροστά του.

Η γυναικεία παρουσία εξέπληξε τον φοιτητή, ο οποίος φάνηκε και συνέρχεται και άφησε το όπλο.

Αποφοίτησε το 1897

Την ίδια χρονια ο πρύτανης και καθηγητής της Φυσικοµαθηµατικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Αντώνιος Χρηστοµάνος, ανακοίνωσε πως ήταν μάταιο πια να εμποδίζουν τη χειραφέτηση των γυναικών, καθώς είχε μπει σε τελική ευθεία. Οι άντρες όφειλαν να «ανέχονται τις γυναίκες και να μην παρακωλύουν την επιστημονική ανάπτυξη του γυναικείου φύλου, αλλά ούτε και την ενισχύουν με υπερβολική ενθάρρυνση».

Η Παναγιωτάτου ειδικεύτηκε στη μικροβιολογία και εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο, όπου μελέτησε τις τροπικές ασθένειες Παράλληλα με τις ιατρικές έρευνες, οι οποίες βραβεύτηκαν με το παράσημο του Τάγματος του Νείλου, ασχολήθηκε με τη φιλολογία και τη λογοτεχνία. Άνοιξε το πρώτο φιλολογικό σαλόνι της Αλεξάνδρειας και υπήρξε πολύ δραστήρια στην ελληνική κοινότητα. Όταν βρέθηκε στο Παρίσι για να βραβευτεί από την Ακαδημία Επιστημών για το έργο της, «Εντερική αµοιβάδωσις και εξωεντερικές εντοπίσεις», την παρουσίασαν ως «σοφή Γαλλίδα». Η Παναγιωτάτου αμέσως τους διόρθωσε: «Ευχαριστώ θερµά για την επαινετική προσφώνηση, αλλά δεν έχω την τιµή να είµαι Γαλλίδα. Είµαι Ελληνίδα».

Το 1938 έγινε η πρώτη έκτακτη καθηγήτρια Υγιεινής και Τροπικής Παθολογίας στην Ελλάδα. Το 1947, η πρώτη καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής «τιμής ένεκεν» και το 1950, η πρώτη γυναίκα, αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Πέθανε στην Αλεξάνδρεια το 1954.
Οι Ελληνίδες φοιτήτριες

Η Παναγιωτάτου ήταν απ’ τις λίγες Ελληνίδες που κατάφεραν να σπουδάσουν. Το 1884 η Σεβαστή Καλλισπέρα προσπάθησε να γραφτεί στη Φιλοσοφική Σχολή, έγραψε άριστα στις εξετάσεις, αλλά το υπουργείο Παιδείας αρνήθηκε να τις επικυρώσει.

Τελικά, αναγκάστηκε να φύγει για τη Γαλλία και να σπουδάσει στη Σορβόννη. Η Ιωάννα Στεφανοπούλου ήταν η πρώτη φοιτήτρια που γράφτηκε στο πανεπιστήμιο το 1890, προκαλώντας τον πρύτανη να διαμαρτυρηθεί επειδή «αναμειγνύονταν τα φύλα». Εκτός από τους άντρες και τα προσβλητικά τους σχόλια, οι φοιτήτριες είχαν να αντιμετωπίσουν τις «καλοπροαίρετες» συμβουλές γυναικείων περιοδικών, η «Εφημερίδα των Κυριών». Συνιστούσε στις φοιτήτριες να αποφύγουν κάθε είδους κινητοποίηση ή διαμαρτυρία, γιατί δεν ήταν πρέπον μια κοπέλα να τρέχει στους δρόμους με λυτά μαλλιά ή βρεγμένα ρούχα, σε περίπτωση που τους κατέβρεχε η αστυνομία, ούτε βέβαια να βρίσκεται σε χώρους που μπορούσαν να ακουστούν «αντρικές βρισιές»….