ΚΟΥΚΛΕΣ από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα.....

Με αφορμή τα Καλλιστεία χειροποίητης κούκλας που διοργανώνει το ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΕΙΟ ΙΔΡΥΜΑ το προσεχές Σάββατο 6 Φεβρουαρίου στο Ξενοδοχείο ΑΜΑΛΙΑ (Βασιλίσσης Αμαλίας 10 στο Σύνταγμα), σας καλώ φίλες μου να επισκεφθείτε και να θαυμάσετε , περισσότερες από 150 χειροποίητες κούκλες, φτιαγμένες με μεράκι και αγάπη , προσφορά των Ελληνίδων blogger  και όχι μόνο, από όλη την Ελλάδα ,που θα εκτεθούν στην αίθουσα του ημιορόφου του Ξενοδοχείου. !!! Σαν συμπλήρωμα αυτής της εκδήλωσης, αποφάσισα να κάνω ένα αφιέρωμα και  ταυτόχρονα μίαα ιστορική αναδρομή....

  

Ο Αριστοτέλης στο σύγγραμμα "Τα Πολιτικά" αναφέρεται στα αγάλματα του Δαίδαλου που είχαν τη μοναδική ιδιότητα στην αγαλματοποιία να έχουν την ικανότητα να κινούνται από μόνα τους. 

Η τέχνη της Μαριονέτας γεννήθηκε στην Ελλάδα, περίπου τον 5ο αι. π.Χ. με την ονομασία «Αγάλματα – Νευρόσπαστα» (σπαστά νεύρα). Το 422 π.Χ. ο πλούσιος Καλλίας παρέθεσε δείπνο και επειδή αγαπούσε τις επιδείξεις του πλούτου του, εβεβαιώθη ότι ένα περίτεχνα στρωμένο τραπέζι, το άφθονο κρασί και οι ωραίες γυναίκες δεν θα έλειπαν από το γλέντι. Αλλά το μεγάλο γεγονός του απογεύματος ήταν η παράσταση "άφωνος" (παντομίμα) και ενός θεάτρου Νευροσπάστων.   Τα Νευρόσπαστα και οι θεατρικές παραστάσεις ήταν της "μόδας" μεταξύ των Ελλήνων όπως τουλάχιστον αναφέρεται από τους Έλληνες και Ρωμαίους συγγραφείς. Για πολλούς το θέατρο νευροσπάστων ήταν το σύμβολο της ανθρώπινης μοίρας. Επιφανείς κλασικοί συγγραφείς, φιλόσοφοι, θεολόγοι και επιστήμονες, όπως ο Πλάτων, ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Κλεμέντιος ο Αλεξανδρινός, ο Ευσέβιος, ο Επίκτητος, ο Φίλωνας και άλλοι κάνουν συχνές περιγραφές για τις μαριονέτες και τον τρόπο που κινούνταν χρησιμοποιώντας τη λέξη ΄΄νευρόσπαστον΄΄ συνώνυμη της λατινικής λέξης marionette.   Ο Πλάτων στο βιβλίο του «Οι Νόμοι» κάνει αναφορά στις μαριονέτες λέγοντας: «Ας υποθέσουμε ότι ο καθένας από εμάς είναι ένα "νευρόσπαστο" (κινούμενη φιγούρα) που βρίσκεται στα χέρια των Θεών για τη δική τους διασκέδαση ή επειδή είχαν ένα σοβαρό σκοπό για μας για τον οποίο δε γνωρίζουμε τίποτα. Οι παρορμήσεις που μας κινούν μοιάζουν με κλωστές που τις τραβούν οι θεοί από διάφορες κατευθύνσεις …» Ο Αριστοτέλης στο σύγγραμμα «Τα Πολιτικά» αναφέρεται στα αγάλματα του Δαίδαλου που είχαν τη μοναδική ιδιότητα στην αγαλματοποιία να έχουν την ικανότητα να κινούνται από μόνα τους. Ο Οράτιος, ο σατυρικός Πέρσιος Φλάκος, και ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Μάρκος Αυρήλιος αμφιβάλουν για την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου συγκρίνοντας τον με νευρόσπαστο. Οι Ελληνικές μαριονέτες κατασκευάζονταν από τερακότα (ψημένο χώμα - πηλός), κερί, ελεφαντόδοντο ή ξύλο.   Η αρχαία Ελλάδα λοιπόν είχε λαμπρή παράδοση στις κούκλες, την παρουσία των οποίων ανιχνεύουμε αδιάκοπα σε όλες τις ιστορικές περιόδους, όπου έκαναν την εμφάνισή τους διάφορα είδη από κούκλες με ποικίλες ονομασίες : πλαγγόνα, γλυνή, νύμφη, κόρη, κοροκόσμια ή κορύλλια, δάγυνα, νευρόσπαστο, είδωλο  . Κάποιες κούκλες ήταν φιλοτεχνημένες σε ελεφαντόδοντο  ή ξύλο και είχαν συμβολικό χαρακτήρα,   Οι εξαιρετικές κατασκευές ήταν από ασήμι. Τα Νευρόσπαστα και οι θεατρικές παραστάσεις ήταν της μόδας μεταξύ των Ελλήνων όπως τουλάχιστον αναφέρεται από τους Έλληνες και Ρωμαίους συγγραφείς. Για πολλούς το θέατρο νευροσπάστων ήταν το σύμβολο της ανθρώπινης μοίρας. Επιφανείς κλασικοί συγγραφείς, φιλόσοφοι, θεολόγοι και επιστήμονες, όπως ο Πλάτων, ο Μάρκος Αυρήλιος, ο Κλεμέντιος ο Αλεξανδρινός, ο Ευσέβιος, ο Επίκτητος, ο Φίλωνας και άλλοι κάνουν συχνές περιγραφές για τις μαριονέτες και τον τρόπο που κινούνταν χρησιμοποιώντας τη λέξη ΄΄νευρόσπαστον΄΄ συνώνυμη της λατινικής λέξης marionette.

 

 

Δείτε τις πιο δημοφιλείς κούκλες στην Αρχαία Ελλάδα!

 

‘Όμορφες, με κομψά χτενίσματα, πολύχρωμες και με μαγικές ιδιότητες, οι πλαγγόνες σαγήνευαν μικρούς και μεγάλους. Το αρχαιότερο παιχνίδι στον κόσμο εξελίχτηκε από θρησκευτικό ειδώλιο και πήρε τη μορφή της κούκλας για να παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των κοριτσιών. Καθοριστική στη διαφοροποίηση αυτή υπήρξε η εμφάνιση της αρθρωτής κούκλας (νευρόσπαστο) με κινητά χέρια και πόδια, ενώ η χρήση καλουπιού θα βοηθήσει στη μαζική παραγωγή για να μη μείνει κορίτσι χωρίς την αγαπημένη του ηρωίδα! Χαριτολογώντας θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε την πλαγγόνα με τη Barbie της σημερινής εποχής και διαβάζοντας θα καταλάβετε τις ομοιότητες, αλλά κυρίως θα μάθετε περισσότερα για αυτό το παιχνίδι της αρχαιότητας.
 

Ο “μαγικός κόσμος της Πλαγγόνας”

Η πλαγγόνα ήταν ένα από τα αγαπημένα παιχνίδια των κοριτσιών στην αρχαία Ελλάδα. Ήταν κούκλα, συνήθως φτιαγμένη από πηλό, με γυναικεία μορφή και περίπλοκα χτενίσματα στα μαλλιά. Κάποιες φορές η ενδυμασία της κούκλας ήταν ζωγραφισμένη, άλλες φορές τα κορίτσια έφτιαχναν πάνινα ρουχαλάκια. Μικρά αντικείμενα όπως τραπεζάκια, κρεβατάκια, αγγεία, κτλ. συμπλήρωναν το μαγικό κόσμο των κοριτσιών. Εκτός από το να εξυπηρετεί τη χαρά του παιχνιδιού, η πλαγγόνα είχε και εκπαιδευτικό χαρακτήρα, σαν μια εισαγωγή του κοριτσιού στο ρόλο και τις υποχρεώσεις του ως γυναίκα στην κοινωνία. Οι πλαγγόνες γίνονταν προσφορές προς τη θεά Άρτεμη τις παραμονές του γάμου του κοριτσιού.

Η κατασκευή

Αυτό το ειδώλιο ήταν η πηγή έμπνευσης για τις μασκότ των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας 2004, Φοίβο και Αθηνά.

Ευρήματα πλαγγόνων έχουμε ήδη από τον 7^ο αι. π.Χ, και φαίνεται ότι το παιχνίδι αυτό προέρχεται από τα θρησκευτικά ειδώλια. Καθοριστικό ρόλο για την εξέλιξη από τα θρησκευτικά ειδώλια έπαιξε η κατασκευή των νευρόσπαστων που ήταν πήλινες κούκλες με κινητά άκρα. Τα χέρια και τα πόδια τους ήταν κινούμενα και ενώνονταν με μια κλωστή με το κυρίως σώμα (νεύρο).

Η κατασκευή της πλαγγόνας γινόταν στα εργαστήρια κοροπλαστικής. Είτε πλάθονταν με το χέρι, είτε ο κοροπλάστης δημιουργούσε μια βασική μορφή στον τροχό και μετά πρόσθετε τις λεπτομέρειες. Περίπου στο 500 π.Χ. γενικεύεται η χρήση καλουπιού. Ο κοροπλάστης έφτιαχνε πρώτα μια μήτρα, μετά τη γέμιζε με υγρό πηλό και, όταν στέγνωνε, απομάκρυνε τον πηλό που είχε πάρει τη μορφή της μήτρας. Έπειτα κάλυπτε το παιχνίδι με λευκό επίχρισμα και το έψηνε στο φούρνο. Στο τέλος το παιχνίδι χρωματιζόταν.

 

Που μπορούμε να τις δούμε;

Επειδή η πλαγγόνα ήταν από τα πιο συνηθισμένα παιδικά παιχνίδια, η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως μεγάλο αριθμό ευρημάτων. Έτσι σήμερα έχουμε τη δυνατότητα να δούμε πλαγγόνες να κοσμούν συλλογές πολλών μουσείων, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Να αναφέρουμε το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Μουσείο του Λούβρου και το Βρετανικό Μουσείο.

 

 Στο Βυζάντιο η κούκλα, ονομαζότανε Νέννος ή νιννί

Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ονομαζόταν «κουτσούνα». Ο  βοσκός σκάλιζε μια κούκλα η οποία κρατούσε συνήθως στα χέρια της κάποιο σύμβολο χριστιανικής λατρείας.

Στη νεότερη Ελλάδα οι μητέρες έφτιαχναν στα παιδιά τους κούκλες από στάχυα, κουρέλια, ζυμάρι ή από τσουβάλια, και κάλτσες παραγεμισμένες με άχυρα  ή από την πρώτη πάνα της κόρης. Σε κάποια νησιά έφτιαχναν κούκλες από κουκούλι μεταξοσκώληκα που το έντυναν με χρωματιστά χαρτιά

 

 

 

 

 

 

 

 Τον 16^ο-17^ο αιώνα οι κούκλες κατασκευάζονταν από πορσελάνη

 

Μετά τον Β΄ΠΠ οι κούκλες κατασκευάζονταν από πλαστικό.
 


Μέχρι τον 19ο αιώνα δεν υπήρχαν μοντέλα. Έτσι οι σχεδιαστές μόδας έπρεπε να επιδείξουν τις δημιουργίες τους πάνω σε μικρές πάνινες κούκλες.





Αγαπημένες πάντα, παραμένουν οι χειροποίητες κούκλες ,από ύφασμα και διάφορα υλικά,
χαρτί, μαλλί, δέρμα κλπ